راهبرد سه‌گانه ترکیه در حاشیه نبرد موصل

خط و نشان کشی و درگیری لفظی میان مقام‌های ارشد بغداد و آنکارا بر سر دخالت نیروهای ترکیه در موصل با آغاز عملیات بازپس‌گیری و پاکسازی این شهر از عناصر گروه داعش ادامه دارد و به اوج خود رسیده است.
هنوز از مداخله نیروهای متجاوز ترکیه به شمال عراق در عملیات نظامی علیه داعش در این منطقه گزارشی نشده است اما «نعمان کورتولموش» معاون نخست وزیر ترکیه در نشستی خبری در آنکارا گفت: اگر در عملیات موصل مشارکت داده نشویم، به گزینه جایگزین متوسل خواهیم شد. کورتولموش افزود: ترکیه تحت تأثیر عملیات موصل قرار می‌گیرد و به همین علت ما طرح «ب» و طرح «ج» را هم در نظر گرفته‌ایم. این در حالی است که نخست وزیر عراق به صراحت به آنکارا هشدار داد که هر نیروی نظامی که از خارج به عراق وارد شود، دشمن محسوب می‌شود و تأکید کرد که هرگونه مداخله نیروهای ترکیه در عملیات موصل مداخله در اهداف ارتش عراق تلقی خواهد شد و این نیروها(برای ارتش عراق) فرقی با داعش ندارند.در همین حال، مقتدی صدر هم از ترکیه خواست خود را در عملیات موصل درگیر نکند و افزود: ترکیه و امثال آن نباید به دنبال تسویه حساب با دیگر طرف‌ها در موصل باشند.اکنون باید دید ترکیه تا چه حد می‌تواند در برابر وسوسه مداخله در شمال عراق برای تأمین اهداف تعریف کرده خودش، خویشتنداری کند و رفتاری معقولانه را بروز دهد. با این حال به نظر می‌رسد تأکید آنکارا بر داشتن طرح‌های جایگزین در صورتی که در این عملیات شراکت داده نشود، نشان دهنده آن است که دولت این کشور بسادگی حاضر نیست از اهداف استراتژیک و چالش‌های امنیتی متصور برای خود در تحولات بعدی شمال عراق و موصل چشمپوشی کند.برای درک بهتر این اهداف استراتژیک باید نگاهی عمیق‌تر به اهداف و برنامه‌های ترکیه در مورد کردها در چند سال گذشته بیندازیم. ترکیه در سه سطح بازی بزرگی را با کردها طراحی کرده بود که نتیجه گرفتن در آن‌ها می‌توانست ترکیه را در موقعیت برتر در تحولات منطقه قرار دهد. در داخل در پنج سال گذشته اردوغان امیدوار بود با پیشبرد پروژه صلح با کردها وضعیت داخلی خود را تثبیت کند و از سطح بحران‌ها و چالش‌های امنیتی خود بکاهد اما ناکامی او در انتخابات گذشته به ناچار او را به سمت جنگ با کردها سوق داد که در امتداد آن بحران کودتا در این کشور عملاً این اهداف را ناکام گذاشت.
در سطح دوم اردوغان با نزدیک شدن به دولت اقلیم کردستان عراق تلاش کرد تا ابزاری قدرتمند برای بازی با دولت مرکزی عراق و جمهوری اسلامی ایران را در اختیار بگیرد که از آن برای تنظیم و تأثیرگذاری بر سیاست‌های آن‌ها استفاده کند. به این منظور آنکارا تعاملات گسترده‌ای را با این اقلیم در سال‌های اخیر برقرار کرده و با استفاده از همین ابزار نیروهای نظامی خود را در شمال عراق وارد کرده است و می‌کوشد نقش تاریخی خود را در این منطقه بازیابی و حفظ کند.اما در سطح سوم که چالش امنیتی تازه برای ترکیه محسوب می‌شود، کردستان سوریه قرار دارد. کردهای سوریه در عمل تهدید مهم امنیتی و استراتژیک برای ترکیه به شمار نمی‌رفتند اما سرمایه‌گذاری ترکیه روی جبهه عربی ضد سوریه به این گمان که با سقوط دولت سوریه در امتداد تحولات عربی ترکیه در موقعیت برتر و در کنار جبهه برنده قرار خواهد گرفت پس از پنج سال با شکست کامل روبه رو شده و نتیجه آن در عمل شکل‌گیری و سر برآوردن یک منطقه کردی است که در حال شکل دادن یک هویت شبه مستقل است که در عمل یک منطقه حایل را میان سوریه و ترکیه ایجاد می‌کند و در عمل امکان نفوذ و دسترسی ترکیه را به سوریه از میان می‌برد.اکنون سه واحد سیاسی یا کانتون کردی سوریه یعنی کانتون جزیره، کانتون کوبانی و کانتون عفرین در شمال شرق، شمال و شمال غرب این کشور که بخشی از استان‌های حسکه، رقه و حلب را در بر می‌گیرد در حال متحد شدن هستند و عملاً اتحاد میان کانتون‌های کوبانی و جزیره به وجود آمده و مذاکرات برای پیوستن کانتون عفرین نیز در جریان است و این اتفاق موجب نگرانی جدی ترکیه و مداخله نظامی و البته بی تأثیر این کشور در شمال سوریه بوده است.
بنابراین اقدام‌های میدانی ترک‌ها در بخش‌هایی از این سطوح سه‌گانه اگرچه با توفیق همراه بوده اما در سطح استراتژیک نتایج معکوس و توأم با شکست را در پی داشته است.
از این رو اکنون دولت آنکارا برای بازگرداندن بخشی از این اهداف از مسیر مداخله در تحولات موصل و شمال عراق در پی جلوگیری از پیوسته شدن این منطقه حایل کردی در عراق و سوریه با اتکای به روابط نزدیک خود با دولت اقلیم کردستان عراق است.
اردوغان به بازی دوگانه آمریکایی‌ها با برگ کردها نیز پی‌برده و می‌داند عمق استراتژیک ترکیه و چالش‌های امنیتی آنکارا برای واشنگتن چندان اهمیتی ندارد و آن‌ها اگر چه آشکارا از تشکیل منطقه مستقل کردی سخنی نمی‌گویند اما بی میل به ایجاد آن نیستند و از طرف دیگر واشنگتن با حفظ یک تنش فراگیر و جنگ مدیریت شده در غرب آسیا درصدد ایجاد توازن بین بازیگران مطرح منطقه‌ای یعنی ترکیه، عربستان و ایران است و در این شرایط دولت اردوغان می‌داند که نباید یکی از مهم‌ترین و شاید آخرین برگ بازی خود را در موضوع کردها در عراق از دست بدهد؛ از این رو به هر نحو ممکن می‌خواهد خود را شریک جنگ موصل کند؛ اتفاقی که اگر رخ دهد به تعبیر حیدر عبادی، نخست وزیر عراق زمینه ساز یک درگیری منطقه‌ای جدید خواهد شد.